Gerektiği zaman, gerektiği kadar kullan.

Teknoloji Bağımlılığı

Bağımlılık, kişinin kullandığı bir nesne veya yaptığı bir eylem üzerinde kontrolünü kaybetmesi, onsuz bir yaşam sürememeye başlamasıdır. İrade ortadan kalkar, kişi istese de istemese de bağımlı kullanımı veya davranışı sürdürür.

Teknoloji Bağımlılığı Neleri İçerir?

 • Televizyon • Telefon • Tablet • Bilgisayar oyunları • Oyun konsolları • İnternet • Sosyal medya

Teknoloji Bağımlılığı Ruhsal Bir Bozukluk Mudur?

Amerikan Psikiyatri Birliği(APA) tarafından yayımlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı-5 (DSM-5)’te

1. Dijital bağımlılık,
2.  internet bağımlılığı,
3. akıllı telefon bağımlılığı ve
4. sosyal medya bağımlılığı

ruhsal bozukluk olarak sınıflandırılmamaktadır.

İnternet bağımlılığı ile ilgili yapılan gözlemler sonucu, oluşturulan tanı ölçütlerinin daha çok madde bağımlılığına benzer özellikler gösterdiği görülmüştür. İnternet bağımlılığı tanımını ilk ortaya atan ve ilk tanı ölçütlerini olușturan Young’a göre internet tıpkı kumar gibi bağımlılık yaratmaktadır ve internet bağımlıları çeșitli dürtü kontrol bozukluğu belirtileri göstermektedir.

Peki sebepleri neler olabilir?

• Kontrolsüz ve ölçüsüz kullanımın ne olduğuna dair bilgi eksikliği bağımlılığa sebep olabilir,

 • Bağımlılığın nelere yol açacağını bilmemek veya önemsememek,

 • Merak duygusunu kontrol edememek,

 • Bağımlı arkadaş çevresinin içerisinde bulunmak

 • Can sıkıntısı ve yapacak daha iyi bir şey bulamamak

 • Dışlanma korkusuyla arkadaşlarının her istediğini kabul etmek

 • Problemleri nasıl çözeceğini bilmemek ve sorunları çözmek yerine teknolojiye yönelmek

 • Sosyal ilişki kuramamak ya da kurarken güçlük çekmek

 • Gerçek dünyada başarılamayan şeyleri sanal dünyada elde etmeye çalışmak

 • Kişinin dürtülerini kontrol etmekte zorlanması

 • Aşırı içe kapanıklık, Çevre tarafından beğenilmeme korkusu,

 • Karamsar düşünce yapısı, Kişinin hayatta doğru bir hedef bulamaması

• Hayatı sevmemek, yaşam enerjisi yoksunluğu

• Kendini yeterince tanımamak, Özgüven eksikliği, Gerçek hayatta yapılabilecekleri bilmeme

Teknoloji Bağımlılığının Belirtileri

1. İnternet ile ilgili așırı zihinsel uğraș (sürekli olarak interneti düșünme, internette yapılan aktivitelerin hayalini kurma, internette yapılması planlanan bir sonraki etkinliği düșünme, vb)

2. İstenilen keyfi almak için giderek daha fazla oranda internet kullanma ihtiyacı duyma

3. İnterneti kullanımını kontrol etme, azaltma ya da tamamen bırakmaya yönelik bașarısız girișimlerin olması

4. İnternet kullanımının azaltılması ya da tamamen kesilmesi durumunda huzursuzluk, çökkünlük ya da kızgınlık hissedilmesi

5. Başlangıçta planlanandan daha uzun süre internette kalma

6. Așırı internet kullanımı nedeniyle aile, okul, iș ve arkadaș çevresiyle sorunlar yașama, eğitim veya kariyer ile ilgili bir fırsatı tehlikeye atma ya da kaybetme

7. Bașkalarına (aile, arkadașlar, terapist, vb) internette kalma süresi ile ilgili yalan söyleme

8. İnterneti problemlerden kaçmak veya olumsuz duygulardan (örn: çaresizlik, suçluluk, çökkünlük, kaygı) uzaklașmak için kullanma

Oyun Bağımlılığının Belirtileri Nelerdir?

• Giderek oyun başında daha fazla zaman geçirmek,

 • Aile ya da arkadaşlarla birlikte vakit geçirmek yerine oyun oynamayı tercih etmek

 • Oyunlarda alınan başarı ve ilerlemeleri gerçek hayattaki başarılardan daha çok önemsemek

 • Aileden uzaklaşmak, oyun başında geçirilen süreyle ilgili tartışmalar yaşamak

• Bilgisayar başında olamayınca huzursuz ve sinirli olmak

 • Oyun başında geçirilen fazla süre sonucu notların düşmesi, devamsızlık sorunları, arkadaşlık ilişkilerinin bozulması, uykusuz kalma

Kurtulmak için öneriler:

• Yavaş yavaş ama kararlı olarak azaltın.

 • Oyunun yerini doldurun (Spor, hobi, vb.)

• Düşünün! Sanal ortamdaki başarı ve saygınlık mı daha değerli, gerçek hayattaki mi?

 • Zararlarını, sizden aldıklarını değerlendirin.

 • Gerekirse uzman yardımı alın

Cep Telefonu Bağımlılığı Belirtileri Nelerdir?

Aşağıdaki cümlelerin en az 5’ine katılıyorsanız bir cep telefonu bağımlısı riski yüksek:

 • Uyuduğumda cep telefonum ulaşabileceğim yerde durur.

• Cep telefonumu her zaman yanımda taşırım.

 • Cep telefonumu sık sık kontrol ederim.

• Cep telefonumu kullanmaktan günlük işlerime vakit ayıramıyorum.

• Kendimi kötü hissettiğimde cep telefonumu kullanmak bana iyi gelir.

 • Başkalarıyla sohbette veya yemekte birlikteyken bile cep telefonumu sık sık kullanırım.

• Cep telefonumu kullanmadığım zamanlarda kendimi kötü hissederim

Kurtulmak için öneriler:

Sabah uyandığınızda kendinizi hazır hissetmeden (giyinmeden, kahvaltı etmeden vb.) cep telefonunuzu elinize almayın. Güne pozitif ve sağlıklı şeylerle başlayın ve öyle sürdürün.

• Yatağınıza gitmeden en son 30 dakika önce telefonunuzu kontrol edin. Eğer mesajlarınız, cevapsız aramalarınız varsa dönüş yapmak için ertesi günü bekleyin. Uyku düzeninizi korumayı önceleyin. • Cep telefonuyla yapmakta olduğunuz en önemsiz aktiviteyi azaltarak işe başlayın.

• Bir kişiyle yüz yüze iletişimdeyken cep telefonunuzu uzak bir yere koyma veya kapatma konusunda kendinizle anlaşın. • Yemek yerken, arkadaşlarınızla gezerken, ders çalışırken, cep telefonlarınızı kullanmayın.

Teknoloji Bağımlılığının Sonuçları Neler Olabilir?

• Teknoloji kullanım süresi arttıkça çocuk ve gençlerde düşünce süreçleri bozulur.
• Kişinin duyarlılıkları azalır, genel sağlık düzeyi düşer. Bu kişilerde obsesif, depresif, kaygılı, düşmanca, korku dolu, şüpheci düşünceler artabilir.
• Yoğun bir şekilde internet kullanan ve bilgisayar oyunlarıyla zamanını geçiren gençlerin sosyal gelişimleri önemli ölçüde geriler.
• Özgüvenleri düşer, sosyal kaygı düzeyleri ve saldırganlıkları artar.

İnternet bağımlılığıyla ilgili yapılan araştırmalar bu hastalığın diğer psikolojik hastalıklarla birlikte görülebileceğini ortaya koymaktadır. İnternet bağımlılarının % 50’sinde başka bir psikiyatrik bozukluk daha görülmektedir. İnternet bağımlılığıyla birlikte görülen en sık psikiyatrik bozukluklar şöyle sıralanabilir:

 • Anksiyete (kaygı) bozukluğu % 10

• Psikotik (şizofreni vb.) bozukluk % 14

• Depresyon % 25

• Madde kullanımı % 38

Ayrıca dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, sosyal fobi, hafif depresyon durumlarında veya ailede bağımlılığa yatkınlık söz konusu olduğunda riskli internet kullanımı görülebilmektedir.

Teknoloji Bağımlılığından Kurtulmak İçin Ne Yapmalı?

internet bağımlığı tedavisinde amaç, bireyi internetten tamamen uzaklaştırmak değil de kontrollü internet kullanıcısı olabilmesini sağlamaktır.

Șimdiye kadar internet bağımlılığının gerek farmakoterapisi gerek bilişsel-davranıșçı tedavisinin etkinliği ile ilgili uzunlamasına yapılmıș herhangi bir çalıșma bulunmamakla birlikte, özel merkezlerde bu tip bağımlıları gören terapistlerin deneyimlerine ve diğer bağımlıklarla ilgili yapılan araştırmalara dayanarak internet bağımlılığın tedavisinde kullanılan çeșitli bilişsel-davranıșçı teknikleri șu șekilde özetlemek mümkündür:

a. internet kullanımını tam zıt saatlere kaydırmak,

b. dıș durdurucular (external stoppers) kullanmak,

c. internet kullanımıyla ilgili hedefler belirlemek,

d. özellikle belli bir ișlevden uzak durmaya çalıșmak,

e. hatırlatıcı kartlar kullanmak,

f. internet yerine yapmak istediklerini not edebileceği kișisel bir defter kullanmak,

g. bir destek grubuna girmek

h. aile terapisi.

a. internet kullanımını tam zıt saatlere kaydırmak:

Kişinin zamanını nasıl harcadığını yeniden organize etmek önemli bir adımdır. Bu yüzden önce kișinin internet kullanım alıșkanlıkları hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir. Mesela

• özellikle hangi günler internete bağlanıyorsunuz,  günün hangi saatinde internete girmeye bașlıyorsunuz?, genellikle kaç saat internete bağlı kalıyorsunuz?, bilgisayarı genelde nerede kullanıyorsunuz? gibi sorular sorarak edinilebilir.

Kullanım şeklini belirledikten sonra yeni bir kullanım șeması olușturabilir. Buradaki amaç, kișilerin günlük rutinini kırmak ve sanal alıșkanlığını bırakabilmesi için yeni kullanım alıșkanlarına adapte olmasını sağlamaktır. Mesela, eğer kiși eve geldikten sonra sadece akșamları bilgisayarın önüne oturuyor ve tüm geceyi internette geçiriyorsa, o zaman akșam yemeği ve haberlerine kadar beklemesini ve daha sonra internete girmesi önerilebilir. Ya da Kiși hafta içi her gün internete giriyorsa, hafta sonuna kadar beklemesi önerilebilir ya da sadece hafta sonları internete giren birisiyse kullanımını hafta içi günlere kaydırması önerilebilir. Eğer kiși hiç ara vermiyorsa, kișiye her yarım saatte bir mola vermesi söylenebilir.

b. Dıș durdurucular

 Kișinin internet kullanımını durdurmak için somut bazı araçlar kullanılabilir. Kișinin internetten çıkması için bir saat belirlenir ve alarm o saate kurulur, kișiye de alarmı bilgisayarına yakın bir yere koyması önerilir. Alarm çaldığında internetten çıkma vakti gelmiș demektir.

c. İnternet kullanımıyla ilgili hedefler belirlemek:

Kișinin internete bağlanacağı zaman dilimini belirsiz bırakması nedeniyle internet kullanımını sınırlandırma çalıșmalarının çoğu bașarısızlığa uğramaktadır. Bunu önlemek için yapılandırılmıș bir program uygulanmalıdır, akla yatkın bir internet kullanım șemasının çıkarılması önerilir. Örneğin, haftalık 10 saatlik kullanım çizelgesinde, haftada sadece iki gece 20.00-22.30 arası ve Cumartesi günü 8.30-13.30 arası internet kullanabilir. İnternet seansları sık ama kısa süreli olmalıdır. Bu yoksunluk belirtilerini ve tırmalarcasına internete girme isteğini azaltacaktır.

d. Özellikle çok kullanılan belli bir internet işlevinden(chat, sörf, oyunlar, vb) uzak durma

 e. Hatırlatıcı kartlar:

Kişinin internet kullanımını azaltma hedefine odaklanabilmesi için internet kullanımının yol açtığı beș temel sorunu ve internet kullanımını bırakmakla elde edeceği beș temel yararı yazacağı bir kart hazırlaması istenir. Daha sonra, kiși bu listeyi yaptıktan sonra kișiden bunu bir karta geçirmesi ve bu kartı hep yanında tașıması istenir. Kișiden, ne zaman daha verimli bir șey yapmak yerine internet kullanmak istese ve bu konuda bir karar vermesi gerekse bu kartlara bakması ve neden kaçınmaya çalıștığını ve aslında kendisi için gerçekte ne yapmak istediğini kendine hatırlatması istenir.

Türkiye Bağımlılıkla Mücadele (TBM) Eğitim Programı kaynaklı, Yeşilay’ın önerdiği ekran süreleri aşağıdaki gibidir:

• 0-3 yaş: Ekrandan olabildiğince uzak tutulmalıdır.
• 3-6 yaş: Günlük toplam süre en fazla 20-30 dk.
• 6-9 yaş: Günlük toplam süre en fazla 40-50 dk.
• 9-12 yaş: Günlük toplan süre en fazla 60-70 dk.
• 12+ yaş: Günlük toplam süre en fazla 120 dk.

Teknoloji Konusunda Aileler Ne Yapmamalı ?

• Televizyon veya internet benzeri teknolojik alet merkezli ev düzeni kurmayın. Teknolojik aletler ortak kullanım alanında olabilir.  
• Yemek ve çay saatlerinde bilgisayar başındaki çocuğa servis yapmayın, size katılması için teşvik edin. Sorumluluklarını onun yerine yüklenmeyin.

• Akıllı telefon/tablet vb. yoğun kullanımı olmaması için ona görevler verin ve aldığı görevleri yerine getirmesi için çocuğunuzu destekleyin.

• Çocuğunuza internet kullanımının olumsuz süreçleri hakkında çok fazla mesaj vermeye çalışmayın. Çocuk çok fazla verilen mesajları unutur veya karıştırır. Sık sık aynı cümleleri kurmak sürecin önemini azaltacaktır.  Az, doğru ve sizin için en önemli mesajı vermeye çalışın.

•  Çocuğunuza ahlak dersi vermeyin, eleştirme/suçlama yapmayın. Onun yaşadığı duyguları inkâr etmeyin, anlamaya çalışın.

• Yaralayıcı mesajlar kullanmaktan kaçının. Yaralayıcı mesajlar kullanıldığında iletişim bozulur ve iletişimin bozulması ile çocuk kendisini savunmaya başlar. Bu savunmalar sonucu çocuk içine kapanır veya sık sık yalan söyler.

Uzun süreli teknolojik alet kullanımını önleyemiyorsanız mutlaka bir uzmandan destek alın.

Teknoloji Konusunda Aileler Ne Yapmalı ?

• Önce siz örnek olun ve varsa diğer bağımlılıklarınızı kontrol edin. (Tv bağımlılığı vs.)

• Yasaklarla sonuca ulaşmaya çalışmayın. Çocuğunuz televizyon veya bilgisayara fazlaca düşkünlük gösteriyorsa yasaklamak yerine ona daha cazip gelecek seçenekler sunmayı tercih edin

• Çocuğunuzla birlikte televizyon, bilgisayar, tablet vb. kullanımının kurallarını belirleyin.Çocuğunuzun ekran başında geçireceği günlük süre için mutlaka bir zaman sınırlaması getirin. Bu süre asla iki saati geçmesin.

• Çocuğunuza izlediği filmlerde veya oynadığı oyunlarda yer alan belli karakterleri niçin sevdiğini sorun, bu konu üzerinde karşılıklı konuşun. Çünkü çocuklar çeşitli yaş dönemlerinde bu karakterleri rol modeli olarak alabilirler.

• Çocuğunuza televizyon programlarıyla reklamlar arasında sıkı bir bağ olduğunu fark ettirin. Bunun için “Sence bu programı yapanlar sana ne aldırmak istiyorlar? Bu ürün hakkında ne hissediyorsun?” gibi sorular sorabilirsiniz.

• Ergenlik çağındaki çocuğunuza televizyonda gördüklerine eleştirel yaklaşabilmesi için seyrettikleriyle ilgili sorular sorun. Örneğin “Gerçek yaşamda bu karakter gibi davranan birini tanıyor musun? Bu karakterin yerinde olmak ister miydin? Hangi sebeplerle bu karakterin yerinde olmak isterdin?” vb.

• Çocuğunuzdan televizyon, bilgisayar ve tablet olmadan birlikte yapabileceğiniz eğlenceli etkinliklerin listesini hazırlamasını isteyin.Listedeki etkinliklerden uygun olanlarını zaman içinde fırsat buldukça gerçekleştirmeye çalışın.

• Çocuğunuzun severek oynadığı bir oyunu siz de kendi kendinize oynayın, seyrettiği filmleri seyredin, takip ettiği sitelere girin. Böylece çocuğunuzla üzerinde konuşabileceğiniz ortak bir konunuz olacaktır. Örneğin çocuğunuzla oynadığı bir oyunun içeriği ve amaçları hakkında konuşabilir, bu oyunun ona ne hissettirdiğini sorabilirsiniz.

• Çocuğunuzu yaratıcılığını geliştirebileceği, sanatsal faaliyetlerde bulunabileceği sitelerle tanıştırın.

• Çocuğunuza sosyal medyada kişisel bilgilerini paylaşmaması gerektiğini gerekçeleriyle açıklayın. Çocuğunuza göndericisi bilinmeyen e-postalara şüpheyle yaklaşması gerektiğini öğretin.

Kaynak:

• Uysal G. (2013). Sağlıklı İnternet Kullanım Programının İnternet Bağımlısı Olan Adölesanlar Üzerine Etkisi. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2013. 44. Beard KW. Internet addiction: a review of current assessment techniq
• Türkİye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı-YEŞİLAY
• Arısoy, Ö.(2009). İnternet Bağımlılığı ve Tedavisi, Psıkıyatrıde Güncel Yaklașımlar-Current Approaches In Psychıatry 2009; 1:55-67

Uzman Psikolog

    Evin ŞEN